SASON

Sason, dağların arasında kurulmuş eski bir yerleşim birimidir. İlçe merkezi Helkıs Dağı eteklerine kurulmuştur. İlçe'nin girişinde şifalı içmeler vardır. Sason dağların bir yanı Kozluk üzerinden Bitlis'e çıkarken diğer yanı Muş ovasına çıkar. 3000 m'ye yakın yükseltisiyle Mereto Dağı Diyarbakır havzasından net bir şekilde görülmekte olup, yörenin en yüksek dağıdır. 

Sason İlçesinin Tarihçesi:

          Çağımızdan 2700 yıl önceleri, Batı Türkistan'dan çıkıp, Kafkasları aşarak Azerbeycan ve Anadolu'ya yapılan ve bir ucu Çin'e bir ucu da Batıda Kalkat Dağlarına dayanan sahaya(alana) İskitler hakim olmuşlardır. Sakalara vergi veren metyalı İran Şahı Kayaksar M.Ö.(633-584) Urmiye gölü kıyısında Sakalar Padişahı Afrasyap(Alper Tonga )ile boy beylerinin 625 yılı yazında bir ulu ziyafet vererek hile ile hepsini sarhoş ederek Geceleyin pusudaki askerleri ile Alper tonga ve Saka ulularını toptan kılıçtan geçirdi. Bunun sonucu olarak bahtsız kalan sakalar hazırlıklı İranlıların karşısında dayanamayıp, Aras ırmağı ile Çoruh boyunda tutuldular. Kuzeye çekilmeyen Sakalar da Van gölü güneyi ile küçük zapt suyu arasında ve Dicle kolundaki dağlık bölgede Kalarak İranlılara düşman ve ayrı bir beylik halinde yaşadılar.

Dicle Türklerinin Heradot Kesenefon Bitlis, Sancak bey Şerefhan ve Evliye Çelebi Kaynaklarından süzülen Tarih ve Soy bilgileri ışığında değerlendirildiğinde, Dil, Boy ve oymak adları ile folklorları din ve inançları ile öteki dört bölgedeki Türklerden ve oğuzların üç ok kulundan geldiği bir gerçek olarak görülmekte dir. Heredot Dicle Kürtlerinin M.Ö.500 yıl yılındaki hakim boylarına göre Boht 'lar adı ile anar.Kesenefon ise M.Ö.4001'den Zapt ve Bohtan çayı arasındaki dağlık bölgelerden geçerken buradaki boyları Kurduk(Kürtler) Adı ile anarak kurdukları Şeyhin şahı 'na tabi olmadan müstakilce yaşadıklarını belirtir.

             Hiristiyanların yayılmaya başladığı M.S.305 'te Dicle solu ili Van Gölü arasında akalan bölgede Kurduk-Elbeyliği;Kortu,Kortik,Adrovar,Motogan,gibi Belçaklara ayrılmıştır.
Oğuzhanlılar,(Bohtlar,Karduklar)İslam dinini benimsemediklerini duyurmak üzere Hz.Muhammed'e Bohduzları ileri gelenlerinden Amamon(Aman)adlı şahsı elçi olarak gönderdiler.Ermenilerin bölgeye sokulmamaları Romadan sonra hiristiyan olan partalar krallığı dönemine rastlar.Araplar ise,özellikle Hz.Ömer döneminde Basra'dan göçen kafile ve aşiretler halinde bu bölgeye gelmeye başlamışlardı. Ermeniler yerleşim bir hayat tarzı sürdürürken Arap aşiretleri göçer ve yarı göçer bir yaşam sürdürüyorlardı.
             

Sason çevresi halkının kökeni,çoğunlukla Basra dan göçen ve sonradan Türk-İslam Kültürü içinde yoğurulan ve Karduklarla(Bohtlarla)hısım akrabalık olan Arap Kabilelerine dayanmaktadır.
Sason İlçesinin eski adı "KABİLCEVİZ"dir. Kelime anlamı cevizi bol anlamına gelmektedir. Sason adı Türkiye Cumhuriyeti tarafından verilmiştir. Sason üzerinde ZOK'ta bulunan dili arapça olan Garzan aşireti Kurtalan' dan Muş'a kadar uzanan bölgede hakim olmuşlardır. Dili Kürtçe olan Hiyan aşireti ise Silvan, Yücebağ ve Muş ili yörelerinde etkin olmuşlardır.
          

 1864 yılında Osmanlı yönetiminde eyaletlerin yerine vilayetler kurulurken, Sason Siirt Sancağı ile birlikte Diyarbakır Vilayetine bağlanmıştır. Nitekim 1871 tarihli Diyarbakır Salnamesinde Sason İlçesininSiirt Sancağına bağlı olduğu belirtilmektedir.1844'lerden sonra Siirt sancağının sırası ile Bitlis Vilayetine Cumhuriyete kadar da Muş İline bağlı olduğunu görüyoruz. Cumhuriyetten sonra Sason İlçesi kesin olarak SiirtVilayetine bağlı bir kaza durumuna getirilmiştir.1938 Kozluk İlçesi Sason' nun bir bucağı iken bu tarihte ayrılarak İlçe statüsünü kazanmıştır. Sason İlçesi 16 Mayıs 1990 tarih ve 20522 Sayılı Resmi(Mükkerrer )gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 3647 Sayılı Kanunun 2. Maddesine göre Batman İlçesi Vilayet olması nedeniyle, Sason İlçesi bu tarihte Siirt Vilayetinden ayrılarak Yeni İl olan Batman İline bağlanmıştır.

İlçenin Coğrafi Yapısı:

İlçemiz Güneydoğusunda Kozluk İlçesi, Kuzeyinde Muş İli Kuzeydoğusunda Mutki İlçesi, Batısında Kulp İlçesi ile çevrilmiştir. Alanı 661 Km2'dir İlçenin rakımı 980 dir. İlçemizin Yeryüzü şekilleri zamanında 60 milyon yıl önce üçüncü zamandaki (Tersiyer)Jeolojik hareketler sonucunda oluşmuştur. Alanın 636.050 dekarı dağlık, 6.000 dekarı Yayla,2.400 dekarı ova,16.550 dekarı ise dalgalı arazidir. Yeryüzü  şekilleri içinde en fazla dağların yer aldığı İlçemizde, belli başlı yüksek dağlarımızdan Aydın tepe (Mereto)2.973 metre, İlçemiz ile Muş İli arasında bulunan Subaşı dağı' Zoveser) 2.706 metre, İlçe merkezinin güneyinde Kuşaklı(Halkis)Dağı,1.947 metre, Heybeli Köyünün 4 Km .Güney batısında Taştepe (Golan)dağı 1.473 metre, Dağçatı köyünün 6 Km. Batısında Gökçekaradağ(Sintör) dağı bulunmaktadır.      

        Sason ve Kayser çayları İlçemizin belli başlı iki akarsuyudur. Bu akarsulur malabadi köprüsü  yakınında Kulp çay ile birleşerek Batman çayı adı ile güneye doğru akarlar Dicle ye  ulaşırlar. Kayser çayı Sason-Kulp ilçeleri ve dolaysıyla Batman ve Diyarbakır  İllerinin de  İdari  sınırlarını  belirleyen doğal bir sınır şeridi özelliği taşır.

        İlçemizin iklimi geç Akdeniz iklimi ile Doğu  Anadolu nun karasal  iklimleri  arasında bir geçiş iklimi özelli    ğini  taşımaktadır. Yağışlı bir iklime sahip olan ilçemizde yıllık ortalama yağış 98 Kg./M2 dir Yörenin karekteristik bitki örtüsü meşe ağacıdır.

Mereto (Melato) Dağı ilçemizin 11 km kadar kuzeydoğusundadır. Çıplak ve az çok metamorfik karbonatlar ile beyaz renkli kuvarsitlerden oluşmuştur. Batman yöresinden bakıldığında piramit biçiminde görülür. Doğu Toroslar'ın en yüksek noktası olan tepesinden bütün Diyarbakır havzası seyredilebilir.
2.973 m. yüksekliği ile bölgenin en yüksek dağı olan Mereto'nun tepesinde güney duvarı yıkılmış bir manastır bulunmaktadır.

İlçenin belli başlı diğer yüksek dağları Subaşı Dağı(Zovaser) 2721 m., Kuşaklı (Helkıs) Dağı 1947 m., Taştepe (Golan) Tepesi 1473 m.dir.
İlçe merkezi; Kuşaklı (Halkız) Dağının batı eteklerinde kurulmuştur. İlçeye bağlı  köylerde Aydıntepe (Mereto), Meydan Dağı ve Kuşaklı Dağı etekleri ile bu dağlar arasında kalan vadiler ve Batman'a doğru açılan havzada (ulaşımın elverişli oluşu, iklimin ılımanlığı ve ekilecek toprakların daha bol oluşu yüzünden) toplanmıştır.

İlçenin alanı 710 Km2dir. İlçenin yeryüzü şekilleri, zamanımızdan 60 milyon yıl önce 3. Zamandaki (Tersiyer) Jeolojik hareketler sonucunda oluşmuştur.

İlçenin 636.050 m2 si dağlık alan, 6.000 m2 si yayla, 2.400 m2 si ova, 1.650 m2 si ise dağlık arazidir. 
Sason ve Kayzer çayları ilçemizin belli başlı akarsuyudur. Bu iki akarsu Batman Barajı'nı beslemektedir.

NÜFUS

Sason'a Bağlı Köyler

Acar

Altıdere

Aydınlık

Balbaşı

Binekli

Cevizli

Çağlı

Çakırpınar

Çalışırlar

Çayırlı

Çınarlı

Dağçatı

Dereiçi

Dereköy

Derince

Dikbayır

Dörtbölük

Ergünü

Erikli

Geçitli

Günlüce

Gürgenli

Güvercinlik

Heybeli

İncesu

Kaleyolu

Karameşe

Kaşyayla

Kavaklı

Kayadüzü

Kelhasan

Kınalı

Kilimli

Koçkaya

Köprübaşı

Meşeli

Örenağıl

Sarıyayla

Soğanlı

Taşyuva

Umurlu

Yakabağ

Yeniköy

Yiğitler

Yolüstü

Yuvalar

Yürekli